Η βία γεννάει βία, αναγκάζοντας γυναίκες και παιδιά, θύματα ταραγμένων οικογενειακών καταστάσεων να ζουν καθημερινά υπό συνθήκες φόβου και απειλής.
Το μέλλον τους σκοτεινό και επικίνδυνο, η προσωπικότητά τους στα όρια της διαταραχής, όπως αυτών που κάποτε τους στιγμάτισαν σωματικά και ψυχικά.
«Δεν έχω νιώσει στοργή, το μητρικό χάδι... ποτέ, δεν ξέρω τι είναι αυτό... πιστεύω πως αν είχα μεγαλώσει αλλιώς θα ήμουν κάτι διαφορετικό, κάτι καλύτερο.... δεν θα έφταιγα εγώ. Τί νομίζεις όλα τα παιδιά εδώ μέσα έχουν τα χειρότερα να σου πουν για τα παιδικά τους χρόνια.», υποστηρίζει 18χρονος κρατούμενος στις Δικαστικές Φυλακές Κορυδαλλού.
Αντίστοιχες μαρτυρίες βίας στους κόλπους της οικογένειας έχουν να καταθέσουν και άλλοι κρατούμενοι των Δικαστικών Φυλακών Κορυδαλλού και των Φυλακών Ανηλίκων του Αυλώνα, οι οποίοι ενεπλάκησαν σε περιπτώσεις οργανωμένου εγκλήματος.
Παιδιά που έχουν υπάρξει αυτόπτες μάρτυρες ψυχολογικής, λεκτικής και σωματικής κακοποίησης της μητέρας τους από τον ίδιο τον πατέρα τους ή έχουν και τα ίδια δεχτεί αντίστοιχες βίαιες συμπεριφορές από έναν από τους δύο γονείς, επιβεβαιώνουν, όπως πιο κάτω ο Α.Β. από τις Φυλακές Κορυδαλλού, πως η βία διδάσκεται και αναπαράγεται.
«Ο μπαμπάς μου ήταν πολύ σκληρός. Αυταρχικός. Ποτέ δεν έκανε διάλογο, μόνο ν' αποφασίζει ήξερε. Ήταν βέβαια άντρας με αρχές, αλλά τί να το κάνεις; Άμα δεν ξέρεις να πλησιάζεις το παιδί σου; Ο μπαμπάς, για να βάζω μυαλό και να γίνω σωστό άτομο στην κοινωνία, έβγαζε την "Αλφα-Ταφ" και με μελάνιαζε στο ξύλο, ή αν δεν την έβρισκε, έβγαζε τη ζωστήρα και με ράπιζε… Χτυπούσε και τη μαμά. Βέβαια... Υπήρξα αυτόπτης μάρτυρας ατέλειωτες φορές. Η μανούλα μου... Την λάτρευα και την λατρεύω. Ήταν το χρυσό πάπλωμά μου. Πάντα με προστάτευε από τον μπαμπά και ήταν δίπλα μου. Όμως τί να το κάνεις; Και αυτή θύμα ήταν, ίσως και το μεγαλύτερο».
Το φαινόμενο
Ενδοοικογενειακή βία αποτελεί οποιαδήποτε πράξη, παράλειψη ή συμπεριφορά με την οποία προκαλείται άμεσα πραγματική σωματική, σεξουαλική ή ψυχική βλάβη σε οποιοδήποτε μέλος της οικογένειας, η βία που ασκείται με σκοπό την επίτευξη σεξουαλικής επαφής, χωρίς τη συγκατάθεση του θύματος, καθώς επίσης και ο περιορισμός της ελευθερίας, σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία.
Οι διάφορες θεωρίες που προσπαθούν να ερμηνεύσουν την κακοποίηση αυτής της μορφής στρέφονται αφενός σε παθολογικά και ψυχολογικά χαρακτηριστικά του ιδίου του ατόμου αφετέρου στο χαρακτήρα του και τη συμπεριφορά του, όπως προκύπτει από τη διαδικασία κοινωνικοποίησής του και τον κοινωνικό του ρόλο.
Από αυτές, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η θεωρία της κοινωνικής μάθησης, σύμφωνα με την οποία ο δράστης έχει μάθει να φέρεται βίαια, καθώς έχει υπάρξει είτε μάρτυρας σκηνών βίας, είτε θύμα βίαιης συμπεριφοράς στην οικογένεια.
Επίσης, φεμινιστικές προσεγγίσεις υποστηρίζουν ότι σε κοινωνίες με πατριαρχικές δομές οι γυναίκες υφίστανται κακοποίηση επειδή θεωρούνται υποδεέστερες των ανδρών. «Βέβαια, οι γυναίκες θέλουν το ξύλο τους για να στρώσουν. Χρειάζεται για να μην σου παίρνουν τον αέρα…», επισφραγίζει με τα λόγια του 24χρονος κρατούμενος.
Ο κύκλος της βίας
Οι γυναίκες δεν κακοποιούνται συνεχώς ούτε σε τυχαία χρονικά διαστήματα, αλλά υπάρχει ένας καθορισμένος κύκλος συμβάντων με τρεις διακριτές φάσεις, σύμφωνα με τη σύλληψη της Walker (1987) για την κυκλική θεωρία της ενδοοικογενειακής βίας.
Στην πρώτη φάση, της αυξανόμενης έντασης, σημειώνονται μικρής έντασης επεισόδια κακοποίησης, όπως σπρωξίματα, απειλές, λεκτικές προσβολές και απόδοση ευθυνών στο θύμα. Η γυναίκα προσπαθεί να ηρεμήσει το δράστη με τεχνικές που θεωρεί επιτυχείς, γίνεται υποχωρητική, περιποιητική ή κρατά απόσταση, προσπαθεί να τον πείσει ότι ο θυμός του είναι δικαιολογημένος, αποδίδοντάς τον σε εξωτερικούς παράγοντες. Αρνείται την πραγματικότητα της κατάστασης για να τον εμποδίσει να την κακοποιήσει περισσότερο και πείθει τον εαυτό της ότι με αυτόν τον τρόπο ελέγχει τη συμπεριφορά του δράστη. Αυτός, όμως, παρακινείται από την παθητική αποδοχή της βίαιης συμπεριφοράς του και δεν καταβάλλει προσπάθεια να ελέγξει τον εαυτό του. Έτσι, με αφορμή κάποιο εξωτερικό ερέθισμα, και ενώ έχει συσσωρευτεί ένταση, έρχεται ως συνέπεια η έκρηξη, η οποία προκαλείται συχνά από τις ίδιες τις γυναίκες όταν δεν αντέχουν πλέον το φόβο και την ένταση από την αναμονή της.
Στη δεύτερη φάση, της έκρηξης, η οποία διαρκεί από 2 έως 24 ώρες, χάνεται ο έλεγχος και υπάρχουν σοβαρά επεισόδια κακοποίησης. Ο δράστης ξεκινά με την πρόθεση «να συνετίσει» τη γυναίκα του, προκαλώντας συχνά φθορές στο χώρο και κατόπιν επιτιθέμενος στην ίδια, η οποία καταλήγει σοβαρά κακοποιημένη. Η αναμονή της φάσης αυτής προκαλεί στρες στη γυναίκα, η οποία γίνεται αγχώδης, αισθάνεται κατάθλιψη, έχει αϋπνία ή ανορεξία, αίσθηση κούρασης ή υπερέντασης, πονοκεφάλους, ταχυπαλμίες, στομαχόπονους. Όταν συμβεί το επεισόδιο, η γυναίκα προσπαθεί να μην τον προκαλέσει περισσότερο. Δεν αισθάνεται τόσο τον πόνο όσο το συναίσθημα της παγίδευσης και της αποστασιοποίησης από την επίθεση. Μετά το αρχικό σοκ, έρχεται η άρνηση για ό,τι έχει συμβεί.
Σπάνια στο στάδιο αυτό οι θυματοποιημένες γυναίκες ζητούν βοήθεια, και μόνο όταν χρήζουν ιατρικής περίθαλψης. Όταν, όμως, απευθύνονται σε χώρους νοσηλείας, τις περισσότερες φορές αλλάζουν τα αίτια των τραυμάτων τους και καλύπτουν το δράστη.
Συχνά παρουσιάζουν κατάθλιψη, επιθυμούν την απομόνωση και νιώθουν ότι κανείς δεν μπορεί να τις προστατεύσει. Δεν απευθύνονται στην αστυνομία εξαιτίας του φόβου διασυρμού τους και της αμφισβήτησης για την αποτελεσματικότητα των κατασταλτικών μηχανισμών. Έτσι, μόλις το 13,3% καταγγέλλει το περιστατικό, όπως καταδεικνύει έρευνα του Τμήματος Κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου που πραγματοποιήθηκε στη Λέσβο και δημοσιεύτηκε στην Απογευματινή. Σημαντικό, επιπλέον, είναι το γεγονός ότι το 59% των κακοποιημένων γυναικών δέχεται παθητικά την κακοποίηση και μόλις ένα 10,2% παίρνει διαζύγιο.
Τρίτη είναι η φάση της ευγενικής και μεταμελημένης συμπεριφοράς, η οποία χαρακτηρίζεται ως η «πλάνη του παραδείσου». Κατά τη διάρκεια αυτής η μεταμέλεια του δράστη γίνεται αποδεκτή από το θύμα, ενώ χαρακτηριστική είναι η αλλαγή συμπεριφοράς του. Ο ίδιος ζητά τη συνδρομή του οικογενειακού και φιλικού περιβάλλοντος για να την κρατήσει, ενώ οι γυναίκες από εκεί που ήταν βέβαιες ότι επιθυμούν να πάψουν να είναι θύματα υπαναχωρούν και αισθάνονται ότι ευθύνονται και οι ίδιες, επαναλαμβάνοντας φράσεις όπως «Με χτύπησε, αλλά είμαι σίγουρη πως το έκανε επειδή με αγαπάει». Προσκολλημένες στην αξία του γάμου και της οικογένειας, πιστεύουν πως είναι χρέος τους να βοηθήσουν το δράστη, φοβούμενες ότι μπορεί να βλάψει τον εαυτό του εάν τον εγκαταλείψουν.
Ωστόσο, καθώς ο χρόνος περνάει, ο κύκλος της βίας επανεμφανίζεται όλο και πιο συχνά, ακόμα πιο έντονος και επικίνδυνος.
Τα αίτια
«Φτωχό φαγητό, κρύο, λιγοστά ρούχα. Είχαμε και τους τσακωμούς... Ο μπαμπάς τσακωνόταν με τη μαμά συνέχεια. Έχω ζήσει τη βία της οικογένειας», υποστηρίζει ο Δ.Ζ.. Η κακή οικονομική κατάσταση της οικογένειας, η αδυναμία κάλυψης των βασικών αναγκών του ζευγαριού και κατ’ επέκταση της οικογένειας, η αδυναμία κάλυψης των απαιτήσεων για τροφή, ένδυση, μόρφωση, οδηγούν σε έντονους τσακωμούς οι οποίοι πολλές φορές καταλήγουν σε ξυλοδαρμό.
Το χαμηλό μορφωτικό επίπεδο των γονέων αποτελεί έναν επιπλέον παράγοντα που αυξάνει τις πιθανότητες για εκδήλωση του φαινομένου της κακοποίησης, λόγω έλλειψης παιδείας. Οι μορφωμένοι γονείς, χωρίς αποκλείονται οι εξαιρέσεις, προσπαθούν μέσω διαλόγου να επιλύσουν τις διαφορές τους και δεν καταφεύγουν με την ίδια ευκολία σε κάποια μορφή βίας προκειμένου επιβάλουν τις απόψεις τους.
Επιπλέον παράγοντα αποτελούν τα επαγγελματικά προβλήματα που προκαλούν άγχος στον άντρα και συναισθηματική φόρτιση, ωθώντας τον συχνά στη χρήση αλκοόλ κάτι που τον οδηγεί πιο εύκολα σε βίαιο ξέσπασμα στη γυναίκα και τα παιδιά του, όπως επιβεβαιώνει 20χρονος έγκλειστος στις Φυλακές Ανηλίκων του Αυλώνα: «Ο μπαμπάς αλκοολικός, πίνει 4 μπουκάλια κρασί την ημέρα. Η μαμά μεγαλώνει πολλά παιδιά.. οκτώ… […] Πήρε τον πατέρα μου που τη χτυπούσε αλύπητα και συνέχεια. Εν τω μεταξύ, είναι ωραία γυναίκα και αυτός έφυγε με μια πατσαβούρα τελικά. Γυρνούσε για να δείρει τη μάνα μου και μετά έφευγε για 3-4 μέρες, ξαναγυρνούσε, χτυπούσε, έβριζε, έσπαγε ό,τι έβρισκε, ξαναέφευγε…».
Σε περίπτωση δε που η κοινωνική θέση της γυναίκας είναι ανώτερη, λόγω μόρφωσης ή επαγγελματικής σταδιοδρομίας, στον άντρα γεννιούνται συναισθήματα μειονεξίας που τον οδηγούν να επιβληθεί βίαια στη γυναίκα του προς αυτοεπιβεβαίωση. Στην περίπτωση αυτή, η κακοποίηση είναι πιο έντονη και τα αποτελέσματα χειρότερα.
Σύμφωνα, με τη Δρ. εγκληματολογίας Δέσποινα Σβουρδάκου, «Ο άνδρας υπήρξε αυτόπτης μάρτυρας και θύμα ενδοοικογενειακής βίας όταν ήταν μικρός. Μεγαλώνοντας, πράττει ό,τι έχει βιώσει και σύμφωνα με τα δικά του οικογενειακά πρότυπα», γεγονός που αποτελεί αφενός παράγοντα που οδηγεί στην οικογενειακή βία, αφετέρου αποτέλεσμα αυτής, αφού συμβάλλει στην αναπαραγωγή του φαινομένου.
Τα αποτελέσματα
Ξυλοδαρμοί,μώλωπες, σωματικές βλάβες, βαριές σωματικές βλάβες που μπορεί να έχουν ως επακόλουθο το θάνατο του θύματος είναι τα εμφανή αποτελέσματα της κακοποίησης στην οικογένεια. Όμως, δεν είναι τα μοναδικά.
«Δεν είναι το ξύλο. Είναι ο τρόπος και το μελάνιασμα που γινόταν στην ψυχή και όχι στο σώμα μου», υποστηρίζει ο Α.Β.. Η απουσία νηνεμίας στην οικογένεια προξενεί επιπλέον πληθώρα ψυχολογικών προβλημάτων στους νέους, οι οποίοι παραιτούνται από τη μόρφωση, καταλήγουν να διακατέχονται από απογοήτευση, οδηγούνται σε κοινωνικό αδιέξοδο και στερούνται σεβασμού και δημιουργικότητας σε επαγγελματικό και προσωπικό επίπεδο. Σύμφωνα με το Φ.Γ., «Όλα από την οικογένεια μου ξεκινάνε. Έχω τόσα απωθημένα και όταν με θυμάμαι παιδί, οι παλμοί της καρδιάς μου ανεβαίνουν, εκνευρίζομαι, κακιώνω και αρχίζω και κατηγορώ τους γονείς μου , ειδικά τη μητέρα μου. Παιδάκι μου, εγώ... εγώ τη μητέρα μου τη μισώ!! Ξέρεις τι πάει να πει τη μισώ... Αυτή φταίει για όλα , όλα...Τις κακίες που έχω από μικρός, τα κόμπλεξ... με αντιμετώπιζαν με τον πιο άσχημο τρόπο. Ειδικά η μητέρα μου. Ξέρεις τι κακομεταχείριση έχω "φάει"; Νιώθω άχτι, μίσος , για τη μάνα μου και για 'όλες τις γυναίκες... και γω για να τις τιμωρώ και να τις ξεφτιλίζω πηγαίνω κάθε μέρα και με άλλη... Έτσι... γιατί δεν αξίζουν για τίποτ' άλλο. μόνο για το κρεβάτι... και αν βρίσκομαι εδώ δίπλα σου είναι γιατί μου την έστησε μια γυναίκα...». Σε αρκετές δε περιπτώσεις, στρέφονται στα ναρκωτικά και την ομοφυλοφιλία, λόγω απουσίας ανδρικών προτύπων.
«Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις εκείνες, στις οποίες το θύμα, η γυναίκα ή το παιδί, γίνεται θύτης και τότε αντιστρέφονται οι ρόλοι και τα αποτελέσματα. Το θύμα γίνεται θύτης για να γλυτώσει από το δυνάστη και πράττει το αδίκημα της ανθρωποκτονίας. Το ίδιο μπορεί να γίνει και από την πλευρά των παιδιών, με αποτέλεσμα την πατροκτονία», δηλώνει η Δρ. εγκληματολογίας Δέσποινα Σβουρδάκου και επιβεβαιώνει με τη μαρτυρία του ο Α.Β. «Σε κάποια φάση το "έλυσα". Πήγε πάλι να απλώσει το χέρι του και "παίξαμε μπουνιές", ήρθαμε στα χέρια. Ε... Αυτό ήταν, από τότε άλλαξαν τα πράγματα και οι ρόλοι μας».
Αίτιο και ταυτόχρονα αιτιατό αποτελεί το ίδιο το φαινόμενο της κακοποίησης εντός της οικογένειας, καθώς παιδιά που έχουν βιώσει αυτό το είδος βίας και έχουν υπάρξει θύματα των γονέων τους, όταν δημιουργήσουν τις δικές τους οικογένειες, αναπαράγουν όσα έχουν ζήσει και γίνονται οι ίδιοι θύτες, καταδυναστεύοντας τα υπόλοιπα μέλη. «Εγώ άμα νευριάσω δεν ξέρω τι κάνω. Χτυπάω, βαράω ό,τι και όποιον βρω. […] Βέβαια και ο μπαμπάς είναι νευρικός. Βαράει και τη μαμά κι εμάς…», λέει 18χρονος κρατούμενος.
Αντιμετώπιση- ενημέρωση
Η βία στους κόλπους της οικογένειας αποτελεί πραγματικότητα που επιβεβαιώνεται από πληθώρα προσωπικών μαρτυριών και στατιστικών στοιχείων, τα οποία δεν αντανακλούν το φαινόμενο σε όλη του την έκταση, καθώς τα θύματα στις περισσότερες περιπτώσεις σιωπούν από φόβο, ντροπή και αίσθημα ενοχής, χωρίς να καταγγέλλουν τα περιστατικά κακοποίησής τους.
Το φαινόμενο της ενδοοικογενειακής βίας, το οποίο έχει πολιτικές, κοινωνικές, πολιτισμικές και οικονομικές προεκτάσεις, θα πρέπει να ερμηνεύεται βάσει της διερεύνησης του προφίλ τόσο του δράστη όσο και του θύματος, ώστε να προλαμβάνεται ή ακόμα και να αντιμετωπίζεται τόσο η καταχρηστική όσο και η θυματοποιημένη συμπεριφορά. Επιπλέον, υπόψη πρέπει να λαμβάνονται τα ιδιαίτερα δομικά χαρακτηριστικά του θεσμού του γάμου και των ρόλων που αναλαμβάνουν τα δύο φύλα, οι πολιτισμικές δομές της κοινωνίας, τα χαρακτηριστικά της μάθησης συμπεριφορών και των ρόλων ανάλογα με το φύλο, καθώς και των σχέσεων εξουσίας.
Η δεύτερη φάση του «κύκλου της βίας» αποτελεί την πλέον γόνιμη για διαγνωστικές και βοηθητικές παρεμβάσεις, ενώ κατά τη διάρκεια αυτής υπάρχει το ενδεχόμενο να ζητηθεί από τη γυναίκα κάποια βοήθεια.
Σπουδαίο ρόλο διαδραματίζουν τα κέντρα υποδοχής κακοποιημένων γυναικών και παιδιών, τα οποία προσπαθούν να επουλώσουν τις πληγές και να αλλάξουν τη δυστυχισμένη τους ζωή, αλλά και οι τηλεφωνικές γραμμές υποστήριξής τους. Βοηθούν τα θύματα να σπάσουν τη σιωπή τους και να ανεξαρτητοποιηθούν, ξεκινώντας από την αρχή βασισμένα στις δικές τους δυνάμεις και ικανότητες.
Ωστόσο, δεν πρέπει να παραβλέπεται το γεγονός ότι η μόρφωση, η πνευματική καλλιέργεια και η ωριμότητα των γονέων είναι βασικοί παράγοντες για την αποφυγή της ενδοοικογενειακής βίας.
Info:
- Γραμμές SOS (80111188881),
- Γενική Γραμματεία Ισότητας (2104112091),
- Κέντρο Έρευνας Θεμάτων Ισότητας (ΚΕΘΙ- 2310517959),
- Εθνικό Κέντρο Κοινωνικής Αλληλεγγύης (197)
- Το Χαμόγελο του Παιδιού (2103306140)
Σε συνεργασία με τον blogger Demon (http://bloggy-beep-beep.blogspot.com)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου